شاید در ذهنتان این سوال پیش آمده باشد که اولین رمان نویس ایرانی چه کسی بوده است؟ این رمان در چه سالی نوشته شده و هدف نویسنده از خلق این اثر چه بوده است؟! مسلماً اگر بخواهیم رد اولین رمان‌های نوشته شده به زبان فارسی را بگیریم، قدمت آن‌ها به صدها سال قبل باز خواهد گشت. توجه داشته باشید با این که نگارش حکایت‌ها یا افسانه‌ها به نثر و شعر در ادبیات ایران، دارای سابقه‌ای دیرینه بوده اما رمان نویسی عملاً از اواخر قرن نوزدهم میلادی مقارن با دوران مشروطه آغاز شده است. از این رو شاید هر کسی با در نظر گرفتن معیارهایی مختلف، شخصی را به عنوان اولین رمان نویس ایرانی بشناسد. در این مقاله قصد داریم شما را با دو تن از پیشتازان رمان نویسی در ایران آشنا کنیم.
تاریخچه رمان نویسی در ایران
رمان نویسی در ایران به اواخر دوران قاجار و ورود مدرنیته، مربوط می‌شود. در این زمان با تحولاتی که رخ داد، شیوه‌های بیان ادبی هم دچار برخی تغییرات شد و خیلی سریع گسترش یافت. این تحولات در دوره پهلوی به اوج رسید و جامعه را با نوآوری زیادی مواجه کرد. تعداد افراد رمان نویس در دوران پهلوی به اوج رسید و رمان‌های زیادی در قالب سیاسی، عاشقانه، تاریخی و اجتماعی نوشته شد. در حال حاضر نیز رمان نویسی در بین نویسندگان، بسیار رواج یافته و هر کسی در زمینه‌های مختلفی رمان‌های جالبی می‌نویسد. از جمله مهم ترین عواملی که منجر به پیدایش این آثار به زبان فارسی شد می‌توان به ورود صنعت چاپ، ترجمه از زبان‌های اروپایی و تاسیس مطبوعات اشاره کرد.
صادق هدایت اولین رمان نویس ایرانی است؟
گرچه رمان های زیادی در دوران مشروطه و قاجار و پس از جنگ جهانی اول نوشته شدند اما خیلی از مورخین اولین رمان فارسی واقعی را صادق هدایت می‌شناسند. او اولین اثر خود را با عنوان «بوف کور» در سال 1315خلق کرد. بخاطر اینکه این اثر در تهران اجازه‌ی انتشار پیدا نمی کرد، این نویسنده ماندگارترین رمان خود را در شهر بمبئی هند منتشر کرد. به عبارتی می توان گفت از شناخته‌شده‌ترین اثر صادق هدایت، نویسنده و رمان نویس ایرانی، «بوف کور» می باشد که رمانی کوتاه اما موثر و تفکر برانگیز در سده ی ۲۰ میلادی است. برای خرید رمان بوف کور به فروشگاه کتاب اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
کتابی با بیش از سی بار ترجمه
این اثر، اولین رمان مدرن ایران بود که نویسنده، بر خلاف آثار رایج زمان خود، درگیری درونی شخصیت داستان خود را با جهانی غیر منتظره و نامساعد پیوند زد. همچنین واقعیت و وهم را در سر تاسر نوشته هایش به چالش کشید. البته ناگفته نماند کتاب بوف کور، در هفتاد کشور از زبان فارسی، به ۳۲ زبان زنده ی دنیا علی الخصوص انگلیسی، فرانسه، آلمانی و عربی ترجمه شد و تا سال‌ها بعد، تلاش منتقدان و مفسران همچنان برای نقد و تفسیر و کشف حقایق رمان از جنبه های مختلف اجتماعی، فلسفی، تاریخی و روحی ادامه داشت.
زندگینامه ی اولین رمان نویس ایرانی
بد نیست نگاهی کوتاه به زندگینامه و آثار اولین رمان نویس ایرانی داشته باشیم. صادق هدایت در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۲۸۱ (۱۷ فوریه‌ی ۱۹۰۳) در تهران در خانواده ای فرهیخته چشم به جهان گشود. صادق پس از اتمام تحصیل در مدرسه‌ی دارالفنون که کمی به تاخیر افتاده بود به فرانسه برای ادامه تحصیل در رشته‌ی دندان پزشکی مهاجرت کرد و دیری نگذشت که دریافت روحیاتش با این رشته هم‌خوانی وهماهنگی ندارد و پس از آن، دیگر در این رشته تحصیل نکرد. صادق هدایت پس از مدتی مجددا به تحصیل علاقه مند شد و به تحصیل در رشته‌ی مهندسی بلژیک مشغول شد و در همین اثنا به ادبیات اروپا علاقه‌مند شد و به جای مطالعه ی رشته‌ی تحصیلی خودش، به مطالعه‌ی آثار ادبی و فلسفی پرداخت.
داستان خودکشی صادق هدایت
از جمله نویسندگانی که صادق هدایت را مجذوب و فریفته خویش کرده بودند عبارت‌اند از: ادگار آلن پو، گی دو، موپوسان، رینر ماریا ریلکه، فرانتس کافکا، آنتوان چخوف و فئودور داستایوفسکی. صادق هدایت بعد از پیشرفت در نویسندگی اش و انتشار سه کتاب با نام خود «انسان و حیوان(۱۳۰۳)»، «فواید گیاه‌خواری (۱۳۰۶)»، «مازیار: تاریخ زندگی و اعمال او (۱۳۰۷)» در سال ۱۳۰۷ به دلیل زندگی آشفته ای که در پاریس داشت برای اولین بار اقدام به خودکشی کرد. طبق گفته‌ها و شنیده‌ها خود را به داخل رود «مارن» فرانسه پرتاب کرد. خوشبختانه چند قایق‌ران در حال گذر، صادق هدایت را می بینند و او را از مرگ نجات می‌دهند. او پس از این خودکشی ناموفق به نویسندگی روی آورد و با جسارتی شگفت انگیز در تمام قالب‌های ممکن نویسندگی (نمایشنامه، داستان و مقالات) آثار بی نظیری را با نام خود برای جامعه ی ادبیات ایران خلق کرد.
ایجاد گروه ربعه به رهبری وی
نباید فراموش کرد که صادق هدایت، اولین فردی بود که برای اولین بار تکنیک‌ها و روش‌های مدرن داستان‌نویسی را با فضای ادبی فارسی به هم آمیخت. حضور پررنگ صادق هدایت و پرکار بودن در محفل‌های روشنفکری آن زمان ثمره ای داشت. آن ثمره، تشکیل هسته مرکزی گروهی به نام «گروه ربعه» بود. گروهی که متشکل از صادق هدایت، مجتبی مینوی، بزرگ علوی و فرزاد مسعود بود. جالب است بدانید از تاثیرات این گروه، تاثیرات فراموش نشدنی در روشنگری اجتماعی و سیاسی بود. از همه مهمتر ایجاد تغییر اساسی در فضای داستان نویسی ایران بود. صادق هدایت علاوه بر داستان نویسی، منتقد خوبی هم بود. او مقالاتی که به زبان اروپایی نوشته و یا ترجمه شده بودند را نقد وبررسی می کرد. به عنوان مثال می‌توان به آثاری از مولفان معروفی مثل «ژان پل سارتر»، «چخوف» و…اشاره کرد که صادق هدایت انها را نقد می کرد.
آثار جذاب این نویسنده
صادق هدایت در سال‌های1310 تا 1314 در پربارترین دوران فعالیت خود قرار داشت. او به همراه بزرگ علوی و علی شیراز پورپرتو نمایشنامه مازیار و مجموعه سایه روشن را منتشر کرد. همچنین صادق هدایت، اولین رمان نویس ایرانی ای بوده که برای انتشار کتابهایش اسیر مانعی به نام سانسور می شود. انتشار کتابش با نام «وغ‌وغ‌صاحاب»، ژانری طنزگونه با چاشنی سیاسی داشت که منجر به ممنوع القلم شدن از طرف وزیر شد. اما با این حال در این بازه زمانی او کتاب‌های زیادی را منتشر کرد. از آثار صادق هدایت می توان به «زنده به گور»، «پروین دختر ساسان»، «سایه‌ی مغول»، «سه قطره خون»، «کارنامه‌ی اردشیر بابکان»، «داستان ناز»، «سگ ولگرد»، «وغ‌وغ‌صاحاب»، «افسانه‌ی آفرینش»، «رباعیات خیام»، «ولنگاری»، «حاجی آقا»، «گرداب»، «سه قطره خون»، «علویه خانم»، «سفرنامه اصفهان» و«بوف کور» اشاره کرد. برای خرید کتاب های صادق هدایت به فروشگاه اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
دیدگاه وی به زندگی
اگر نگاهی به آثار فوق العاده صادق هدایت نگاهی بیندازیم، می‌توانیم یک نتیجه بگیریم. این که او در فضای تاریک مانندی زندگی می‌کرده است. او در اکثر مواقع عمر خود سعی داشت تا با خرافه، جهل و استبداد مقاومت کند و بجنگد. او از اینکه فرورفتگی مردم و کشورش را در تاریکی و جهالت مطلق میدید، مایوس و ناامید می‌شد. گویا پس از پایان جنگ جهانی دوم، انحراف حزب توده و ماجرای کردستان و آذربایجان سبب از دست رفته دیده شدن آرمانها توسط صادق هدایت شده بود. همچنین او با دادن نامه‌هایی به حسن شهید نورایی و محمدعلی جمالزاده چیزهایی نوشته بود. از این قبیل که زیاد خسته و به همه چیز بی حس شده است. در اکثر نوشته هایش اینطور وانمود می شود که روزهایش را خاکستری و بی انگیزه می‌‌گذراند.
مرگ صادق هدایت،خاموشی یک ستاره
سرانجام در سال ۱۳۲۹ صادق هدایت برای فروش کتاب‌های خود به پاریس رفت. او تصمیم گرفت چند روز در آپارتمانی اجاره‌ای اقامت کند که گویی اخرین روزهای زندگی اش بوده است. او داستان‌های ناتمام و چاپ نشده ای داشت که گفته شده انها را سوزانده است. همچنین با باز گذاشتن شیر گاز و بستن منافذ منزل خود، در ۱۹ فروردین ۱۳۳۰ به زندگی خود خاتمه داد. مرگ صادق هدایت پر از ابهامات زیادی است. او به عنوان یک رمان نویس ایرانی و دغدغه مند فعال و روشنفکر اجتماعی دشمن‌های زیادی داشت.
بیشتر بخوانید: عباس معروفی، دیگر رمان نویس معروف ایرانی
محمد باقر میرزا خسروی یکی دیگر از پیشگامان رمان نویسی
همان طور که می‌دانید تاکنون رمان‌های بی‌شماری توسط نویسندگان ایرانی نوشته شده که برخی از آن‌ها دارای قدمتی بسیار کهن هستند. بنابراین اگر بخواهیم تمام آن‌ها را به شما معرفی کنیم، به یک لیست بلند نیاز خواهیم داشت. یکی دیگر از پیشگامان این حوزه محمدباقر میرزا خسروی است. محمدباقر میرزا خسروی، شاعر و نویسنده ایرانی، متولد سال 1266 قمری در کرمانشاه دیده به جهان گشوده و به عنوان برخی از مورخین به عنوان اولین رمان نویس در تاریخ ادبیات ایران، شهرت زیادی به دست آورده است. محمد باقر فرزند شاهزاده محمد رحیم میرزا، پسر محمد علی میرزای دولتشاه یا همان فتحعلی شاه قاجار بوده و تحصیلات خود را در شهر کرمانشاه آغاز نمود.
این رمان نویس مشهور به ادبیات فارسی و عربی علاقه زیادی داشتند و از آغاز جوانی به شعر گفتن پرداختند. سرانجام با تشویق حسینقلی سلطانی کلهر، به تخلص روی آورد. حاکم کرمانشاه علاءالدوله، شیفته اخلاق خوب او شده بود و از این طریق هم با دعوت کردن محمدباقر به دارالحکومه کرمانشاه، او را به ریاست دارالانشاء منصوب کرد. محمد باقر میرزا خسروی در سن 21 سالگی نگارش رمان تاریخی خود را به نام شمس و طغرا آغاز نمود. البته این رمان نویس طی چندین سال بعد، مجلات دیگری را هم به رمان خود اضافه کرد و آن را به صورت مجموعه‌ای 3 جلدی در آورد.
آثار محمدباقر میرزا خسروی
اثر شمس و طغرا در دوره حمله مغول به ایران ترسیم شده و با این که زمینه‌ای تاریخی دارد اما نویسنده آن را با داستانی عاشقانه و جذاب که سرشار از ماجراهای هیجان انگیز بوده، تکمیل نموده است که قطعا با خواندن داستان حیرت زده خواهید شد. عنوان مجلات بعدی این اثر، طغرل و همای، ماری و نیسی بود که در سال 1328 نگارش‌شان به پایان رسید. خسروی علاوه بر رمان مورد نظر، یک مجموعه شعر نیز تحت عنوان دیوان اشعار خسروی در سال 1304 به چاپ رسانده است. دیبای خسروی، اقبال نامه، شرح احوال حسینقلی خان جهان سوز شاه، الهیئة والاسلام و تشریح العلل هم از دیگر آثار مهم وی به شمار می‌روند.
همچنین بهتر است بدانید که این رمان نویس معروف قبل از نوشتن اثر جذاب شمس و طغرا، به ترجمه یک اثر داستانی از جرجی زیدان نیز پرداخته است. پس از نوشته شدن این اثر، جنبشی در زمینه نوشتن آثار تاریخی میان نویسندگان به وجود آمد و خیلی دیگر از نویسندگان شروع به نوشتن رمان‌های جذاب کردند. برای خرید کتاب شمس و طغرا به اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
سخن پایانی
ممکن است انتخاب کردن یک رمان مناسب برای شما هم مانند خیلی دیگر از افراد، کار چندان راحتی نباشد زیرا به طور معمول سلیقه هر کسی در کتاب خوانی به گونه‌ای است و حتی برخی در این زمینه دارای حساسیت و وسواس نیز هستند. پس حال که به خوبی متوجه شدید اولین رمان نویس ایرانی که کتابی جذاب را به زبان فارسی نوشته چه کسی بود، بهتر است حتما اثر زیبا و جالب او را برای یک بار هم که شده بخوانید و از ماجرای فوق العاده آن لذت ببرید. برای مطالعه مطالب بیشتر در مورد افراد سرشناس ادبیات ایران و جهان می توانید به بلاگ اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
