زبان فارسی دارای تاریخ ادبیات طولانی مدتی است. فرهنگ و هنر ایرانی همواره با اشعار و ادبیات لطیف و شیرین همراه بوده است. اشعار عاشقانه فارسی در تمام دنیا بی نظیر است. شعرای برجسته ای در دیوان ها یا نوشته خود این اشعار زیبا را جاودانه کرده اند تا اکنون نیز با خواندن آن لذت ببریم. در طی این مقاله قصد داریم با اشعار عاشقانه آشنایی بیشتری پیدا کنیم و نگاهی به تاریخچه آن داشته باشیم.
شعر عاشقانه چیست؟
اشعار عاشقانه فارسی، نوعی نوشته ادبی لطیف و ناب است؛ که در آن کلمات با ظرافت تمام در کنار هم قرار می گیرند و پیامی را به خواننده منتقل می کنند. غزل در لغت به معنای «داستان عشق» است. در قرن ششم که قصیده رو به افول بود، «غزل» به اوج رسید و در قرن هفتم «غزل» رسما قصیده را رد کرد و به اوج خود رسید. در قصیده مضمون اصلی این است که در آخر شعر به کسی «ستایش» گفته شود و در واقع معنای اصلی «ستایش» است. اما در غزل «عاشق» مهم است و در پایان در غزل، شاعر نام خود و معشوقه اش را ذکر می کند. در غزل عموما صحبت های آهسته و راز و نیاز میان عاشق معشوق را مشاهده میکنیم. این «معشوق» گاهی زمینی است، اما پست و بازاری نیست و گاها معشوق، موجودی آسمانی و عرفانی است.
یک شعر عاشقانه می تواند ابراز عشق به یک عاشق یا شکایت از نبود دوست باشد. به هر دو صورت زیبا سروده شده و می تواند احساسات مخاطب را برگرداند. شعرهای کوتاه و بلند عاشقانه زیادی در قالب شعر کلاسیک یا شعر نو توسط شاعران ایرانی و غیر ایرانی سروده شده است. خواندن آنها می تواند حسرت یک صبح پاییزی یا لذت یک دیدار را به یاد آورد.
تا در ره عشق آشنای تو شدم با صد غم و درد مبتلای تو شدم
لیلی‌وش من به حال زارم بنگر مجنون زمانه از برای تو شدم
وحشی بافقی
تاریخچه شعر با قالب غزل
غزل یکی از کهن‌ترین قالب‌های شعر فارسی است و شاید اگر در ادبیات جهان جست‌وجو کنیم، بتوانیم اشکال مشابهی را که در زبان فارسی وجود دارد، پیدا کنیم. وقتی انواع ادبی را تقسیم می کنند، شعر یکی از مهم ترین انواع ادبیات است. آنچه را که باید در یک فرم ظاهر شود، باید جایی برای نشان دادن خود داد که ادبیات فارسی آن را به شعر نسبت می دهد. به عبارت دیگر، هنر کلامی که غزل را حمل می کند، شعر است. غزل پیشینه ای بسیار دور دارد. حتی وقتی از فرم آزاد شعر فارسی صحبت می کنیم، غزل را می یابیم.
شروع سرایش غزل
در واقع بعد از شعر شهید بلخی، شعر غزل وارد ادبیات ایران شد. غزل فارسی نیز با تقسیم بندی عصر شعر فارسی، دقیقاً در کنار شکل خاص حکومت بر موضوعات خود، راه خاصی را نیز برای خود در نظر گرفت. که وقتی بتوان راحت و بی پرده صحبت کرد، می توان به آن پی برد. در غزل فارسی از عناصری استفاده می شود که همتای خارجی هستند و در اشعار شاعرانی چون فرخی، انوری و… که متعلق به سبک خراسانی است، دیده می شود. پس از حمله مغول که بسیاری از کلمات قابل بیان نبود، غزل فارسی این وظیفه شاعران را بر عهده گرفت و در هنگام صحبت از شهید، می و سارو، به جای شخصیت ساده در شعر، سعی می کند نماد ممکن دیگری را دگرگون کند.
در جریان اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران، می بینیم که وقتی دولت کوچک میشود، همه آموزه ها با هم استفاده میشود. مثلاً در دوره ای شاعرانی که قبلاً جایگاه خاصی در دولت آن زمان داشتند و در دولت بعدی آن موقعیت را از دست دادند، در کشورهای همسایه مورد استقبال قرار گرفتند و شاعران سبک هندی به مضمون پردازی در غزلیات پرداختند که بیش از حد بود. زیاده روی در آن باعث میشود که این روش جالب کار را از دست بدهد.
عشق رخ تو بابت هر مختصری نیست وصل لب تو در خور هر بی خبری نیست
هر چند نگه می‌کنم از روی حقیقت یک لحظه تو را سوی دل ما نظری نیست
سنایی
اشعار عاشقانه فارسی در دوره معاصر
پس از اتفاقاتی که در قسمت قبل اشاره شد، شاعران عصر قاجار به سبک های پیشین غزل بازگشتند که تا مشروطه ادامه یافت و علمای ایرانی با فرنگی یا ادبیات اروپایی آشنا شدند تا اینکه شعر نیما پیدا شد. این شعر در این دوره شعر شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد و دریچه‌ای به روی شعر باز میشود و غزل از معدود قالب‌هایی است که پس از تلاش نیما برای یافتن قالب دیگری متاثر از این تغییر رخ داده تثبیت شده است.
البته اشعار اجتماعی در دوره مشروطه بیشتر مورد توجه بود. اما همچنان اشعار عاشقانه فارسی در قالب غزل رواج داشت. در شعر کهن جهان، جهان اقلیدسی یا ارسطویی یا متعادل و سنتی است که در شعر متجلی میشود. انگار هر ردیف یک تراز داشت. رویکرد پس از رنسانس ایده ای است تحت تأثیر گالیله و نیوتن و هیئت حاکمه فیزیک بطلمیوسی به آرامی در حال آماده شدن برای پذیرش جهانی غیر اقلیدسی تبدیل شد.
برای مشاهده و خرید کتاب شعر کلاسیک به فروشگاه اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
تاثیر علم و رنسانس در شعرهای عاشقانه
همان طور که علم این موضوع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نوشته ها، اشعار و روش های سرودن اشعار عاشقانه فارسی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. علم، شعر را وادار می کند که پس از نیما، به دنیا و موضوعات دنیوی بازگردد. در این زمان، روایت آرام آرام جای خود را در غزل پیدا می کند. بدین صورت تصویرسازی ساده ای که در غزل وجود داشت و با استفاده از عناصر خاصی به ذهن شاعر می‌رسید، دگرگون شده و تمام جلوه های زندگی اجتماعی در غزل جدید پس از آن به کار رفته است.
یا چشم بپوش، از من و از خویش برانم یا تنگ در آغوش بگیرم که بمیرم
فاضل نظری
برای مشاهده و خرید کتاب شعر معاصر به فروشگاه اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
غزل رو به جلو غزلی است که عمیقاً به داستان سرایی امروزی و وجهه شخصی بالا می پردازد و خود را در چنگال گذشته نمی داند. شاید اوزانی که در ادبیات قبلی اوزان بد به حساب می آمدند دیگر وجود نداشته باشند و کاملا پذیرفته شده باشند. پس از نیما، دو جریان پدیدار شد: شعر بی وزن و شعر موزون: برخی سعی کردند از تمام عناصر استفاده شده توسط نیما استفاده کنند و برخی دیگر سعی کردند نیما را باز کنند. افرادی هستند که نمیتوانند از جذابیت غزل در شعر چشم پوشی کنند و به همین دلیل است که بیشتر اشعارشان به این شکل است. برای مشاهده مطالب بیشتر در زمینه ادبیات فارسی به بلاگ اردیبهشت بوک مراجعه کنید.
